Mieszkańcy powiatu przasnyskiego wdzięczni oswobodzicielom z Armii Czerwonej?

Na cmentarzu żołnierzy Armii Radzieckiej w Makowie Mazowieckim znajduje się pomnik, a na nim tablica, na której widnieje napis: „Bohaterskim żołnierzom Armii Radzieckiej oswobodzicielom Polski poległym w walce z hitlerowskim okupantem wdzięczni mieszkańcy powiatów Maków Mazowiecki i Przasnysz”. Rzecz w tym, że tablica została umieszczona w 2016 roku, a jej treść jest kopią napisu z wczesnych lat powojennych.

Przez mroczne lata komunizmu Polacy nie mieli wpływu na treść upamiętnień, ale w 2016 roku nasz kraj już od lat cieszył się demokracją i sam powinien decydować komu i za co okazuje wdzięczność.

O sprawie dowiedzieliśmy się od jednego z mieszkańców, który poprosił nas o zajęcie się bolesnym tematem.

Jak się okazuje, tablica została zamontowana w 2016 roku przez urząd miasta w Makowie Mazowieckim i pomimo faktu, że inskrypcja wyraża wdzięczność w imieniu mieszkańców, nikt nie pokusił się, aby zapytać ich o zdanie. Do sprawy w komentarzu przesłanym do naszej redakcji oraz na swoim oficjalnym facebookowym profilu odniósł się burmistrz Makowa Mazowieckiego Tadeusz Ciak, sprawujący urząd od 2014 roku.

– Nastąpiło w naszym Makowie wielkie przebudzenie z jeszcze większym zdziwieniem. A powodem jest tablica umieszczona na pomniku żołnierzy radzieckich. Śpieszę z wyjaśnieniami zanim internetowi „profesorowie” dopiszą jej historię. Otóż cmentarz żołnierzy radzieckich powstał w 1950 r. Pochowano na nim 17.500 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli na terenach powiatu makowskiego i przasnyskiego. Po Warszawie, Braniewie i Kędzierzynie jest to czwarty pod względem liczby pochowanych żołnierzy cmentarz w Polsce. I zapewne wtedy powieszono pierwszą tablicę. Gdzieś między rokiem 1960 a 1980 odnowiono lub wymieniono tablicę na nową. Ta dotrwała do 2016 roku i w trakcie aktu wandalizmu została zniszczona. Teren, postumenty żołnierzy i tablice odnowiono. I to właśnie wtedy została zainstalowana obecnie wisząca. Chodź (pisownia oryginalna – przyp. red.) jej forma graficzna zmieniała się, to treść przez nią prezentowana jest niezmienna od dziesiątek lat. W tym miejscu wyjaśnię, że cmentarz znajduje się pod opieką Wojewody Mazowieckiego. Obowiązek ten wynika zarówno z prawa międzynarodowego, jak i krajowego. – napisał Tadeusz Ciak, który przyznaje, że w 2016 r. urząd miasta w Makowie Mazowieckim po akcie wandalizmu prowadził na cmentarzu działania naprawcze, mające na celu przywrócenie miejsca pamięci do stanu poprzedniego. Nie powołał więc komitetu honorowego odbudowy tablicy i nie konsultował z mieszkańcami zawartej na niej treści.

Rzecz w tym, że treść ta budzi kontrowersje. Wielu mieszkańców, w których imieniu podziękowano, czuje się dotkniętymi użyciem sformułowania „oswobodziciele”. Bez wątpienia znajdą się też tacy, którzy będą dowodzić, że zmiana treści nie zmieni biegu historii. Nie podlega jednak dyskusji, że za sprawą owego „oswobodzenia” Polska na kilkadziesiąt lat stała się częścią bloku komunistycznego, państwem satelickim ZSRR, niemającym suwerennych rządów i orła w koronie. Polacy zostali wówczas pozbawieni wolności słowa, wyznania oraz decydowania o tym komu i za co dziękują.

„Żołnierze sowieccy oswobadzali z inwentarza żywego, zapasów żywności, przedmiotów codziennego użytku i godności”

Treścią napisu umieszczonego na tablicy jest poruszony m.in. historyk Piotr Kaszubowski, prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, autor niezliczonych publikacji historycznych i twórca strony internetowej „Przasnysz – Bohaterom Niepodległości”, dokumentującej udział mieszkańców Przasnysza i okolic w walkach o niepodległość Polski od końca XVIII w. do 1989 r.

– Jestem zdumiony. Napis na tablicy jest jakby żywcem przeniesiony z lat 60. czy 70. ubiegłego wieku. Nie tylko historycy, ale w coraz większym stopniu ogół społeczeństwa polskiego, doskonale zdają sobie sprawę z charakteru owego „oswobodzenia”. Moja śp. babcia, która wyzwolenie przeżyła na stacji w Parciakach mawiała, że żołnierze sowieccy oswobadzali ze wszystkiego – inwentarza żywego, zapasów żywności, przedmiotów codziennego użytku, godności i nierzadko wolności. Armia Czerwona wraz z towarzyszącymi jej jednostkami bezpieczeństwa na zajętych terenach nie tolerowała żadnych przejawów funkcjonowania ugrupowań zbrojnych, które nie uznawały władzy PKWN. Zakładała więzienia i obozy, w których przetrzymywano żołnierzy i działaczy podziemia niepodległościowego. Najbliższy taki obóz powstał w Ciechanowie. Z terenu powiatu przasnyskiego bardzo wielu mieszkańców związanych z podziemiem zostało wywiezionych do sowieckich łagrów. Wielu znalazło grób na „nieludzkiej ziemi”. Na terenach zajętych przez Armię Czerwoną, od jesieni 1944 do wiosny 1945 r. aresztowano i deportowano do ZSRS łącznie ponad 61 tysięcy osób. Odpowiedzią na terror nowych okupantów była aktywizacja ugrupowań podziemia antykomunistycznego. W naszych stronach jej najbardziej spektakularnym przejawem był atak partyzantów NSZ na areszt Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu, skąd w dniu 1 maja 1945 r. uwolniono kilkudziesięciu żołnierzy Armii Krajowej i NSZ. Tablica na cmentarzu w Makowie jest nie tylko wyrazem braku wiedzy, ale i elementarnej wrażliwości. Mam nadzieję, że zostanie bardzo szybko zmieniona  – mówi Piotr Kaszubowski.

Zmianę treści tablicy postuluje również historyk i regionalista specjalizujący się w XX-wiecznych dziejach naszego regionu Jan Chmielewski, który zwraca uwagę na różnicę pomiędzy żołnierzami, którzy nierzadko walczyli na naszych ziemiach wbrew własnej woli, a polityczną otoczką i skutkami tych walk. – Napis na tablicy, znajdującej się na cmentarzu wojennym w Makowie Mazowieckim, rzeczywiście jest kontrowersyjny i powinien być zmieniony. Z pewnością byli to żołnierze bohaterscy i na pewno zginęli w walce z Niemcami na naszej, polskiej ziemi. Pozostała treść napisu to już czysta polityka, a merytoryka tej treści to typowy przykład „socjalistycznej” Polski. Musimy pamiętać (a raczej wiedzieć, ponieważ zasób wiedzy najnowszej historii przeciętnego Polaka jest mierny), że na makowskim cmentarzu leżą głównie prości chłopi z całego, ogromnego obszaru byłego ZSRR, różnych narodowości, którzy zostali powołani do wojska – często wbrew swej woli, jedni odpowiednio ukierunkowani i sterowani, innych prowadził prosty instynkt przetrwania, a jeszcze innych zemsta za śmierć najbliższych. Stalin i jego klika gardzili tymi żołnierzami, manipulowali i traktowali ich jak „półprodukt”, narzędzie w utrzymaniu władzy. Nie „gdybam” jeśli chodzi o historię i przypomnę, że to jak żyliśmy tyle lat po zakończeniu II wojny zawdzięczamy w równej mierze Sowietom, jak i USA oraz Anglii. Jest jeszcze jedno. Pomnik znajduje się na cmentarzu, a jak wiedzą ci, którzy znają historię Polski, prawdziwym obrazem historii są groby i cmentarze, szczególnie groby prostych ludzi, żołnierzy, partyzantów. Podsumowując: jest cmentarz, są groby, jest pomnik i to musi pozostać. Historii nie zmienimy, ale napis powinien ulec korekcie! – powiedział Jan Chmielewski.

Konieczność weryfikacji inskrypcji widzi także starosta przasnyski

Z racji faktu, że wdzięczność żołnierzom Armii Radzieckiej okazano również w imieniu mieszkańców powiatu przasnyskiego, o odniesienie się do epigrafu poprosiliśmy starostę Krzysztofa Bieńkowskiego.

– Ja nie mam żadnej wdzięczności dla żołnierzy Armii Czerwonej, która wkraczała do Polski, ponieważ ta armia brutalnie instalowała w naszej ojczyźnie zbrodnicze rządy komunistów. Tablica jest kłamliwa. Powołuje się na wdzięczność mieszkańców, a była zainstalowana na polecenie komunistów. Co do miejsca pochówku żołnierzy radzieckich walczących z Niemcami, to należy o nie dbać ze względu na godność osób zmarłych, które często nie miały osobistej wolności i wysłani byli przymusowo na pewną śmierć przez Stalina. Szacunek dla zmarłych to jednak inna sprawa niż wdzięczność dla naszych czerwonych oprawców – skomentował starosta.

Problemu nie widzi burmistrz Makowa, ale proponuje dyskusję

Tadeusz Ciak przyznał, że nie wie, czy tablica z jej treścią powinna pozostać. – Wiem tylko, że ludzie mają tendencję do szybkich i płytkich ocen, do skreślania jednych, a drugich wynoszenia na piedestał, do zacierania niewygodnych faktów historii, a rozjaśniania innych wydarzeń. Proponuję spokojną i rzeczową rozmowę, która da dojrzałą i mądrą odpowiedź, jakie powinny być losy tablicy, wiszącej na obelisku – powiedział.

Proponowana przez burmistrza dyskusja na temat treści inskrypcji ma się toczyć w 2020 roku, kiedy sprawą zainteresowały się media. Dlaczego nikt nie wysunął takiej propozycji w 2016 roku, kiedy makowski urząd miasta dokonywał wymiany tablicy?

– Dyskusja, dotycząca treści mogła się toczyć w 2019, 2016, 2012, 2000 i 1989 r. Dyskusja i rzeczowa rozmowa o naszej historii jest zawsze potrzebna, jeśli nie jest podyktowania emocjami i zabarwiona partyjnym kolorytem – komentuje burmistrz Makowa. Zauważa ponadto, że nie dotarły do niego głosy, aby treść, przez kilkadziesiąt lat widniejąca na tablicy, przeszkadzała makowianom i uważa, że powielenie w 2016 roku komunistycznej inskrypcji nie jest problemem, ma miejsce „doszukiwanie się” i media „nakręcają aferę”, której jego zdaniem nie ma.

Na koniec warto wspomnieć o tym, że w 2016 r. weszła w życie tzw. ustawa dekomunizacyjna, która zakazuje propagowania komunizmu i innych ustrojów totalitarnych. Za propagujące komunizm uważa się także nazwy odwołujące się do osób, organizacji, wydarzeń lub dat, symbolizujących represyjny, autorytarny i niesuwerenny system władzy w Polsce w latach 1944–1989. W 2017 r. ustawa została znowelizowana i objęła także pomniki, rzeźby, popiersia, pamiątkowe głazy i tablice sławiące minioną epokę. Właściciele terenu, na których się znajdują, mieli obowiązek usunąć je do 31 marca 2018 r. Wspomniana ustawa doprowadziła m.in do demontażu pomnika Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w warszawskim parku Skaryszewskim.

Jak zauważa starosta przasnyski Krzysztof Bieńkowski, nad nową treścią umieszczoną na pomniku powinno zastanowić się szersze grono historyków i samorządowców we współpracy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. W pełni podzielamy opinię starosty i wyrażamy nadzieję, że ten artykuł będzie zaczątkiem merytorycznej dyskusji na na ten temat.

M. Jabłońska