Spadkobranie ustawowe

                Problematyka spadkowa dotyczy lub będzie dotyczyć każdego człowieka. Z tego względu ten temat został wybrany jako pierwszy do omówienia.

                Przepisy dotyczące spadków i spadkobrania zostały umieszczone w Kodeksie cywilnym w Księdze czwartej.  Spadkodawcą jest osoba, która zmarła. Spadkobiercą osoba, która spadek nabywa.

                Spadkiem są prawa i obowiązki należące w chwili śmierci do spadkodawcy. Przechodzą one na spadkobierców z chwilą otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (jak np. alimenty), jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

                Nabycie spadku może nastąpić z mocy ustawy lub na podstawie testamentu. Zasadniczo przy braku testamentu następuje nabycie spadku na mocy ustawy, jednak możliwe są sytuacje, gdy mimo istnienia testamentu stwierdzone zostanie nabycie spadku na podstawie ustawy. Będzie to miało miejsce w sytuacji, gdy przed właściwym sądem udowodnione zostanie, że testament budzi wątpliwości co do swojej wiarygodności. Będą to więc sytuacje, gdy np. testament nie będzie pochodził od spadkodawcy, został sporządzony przez spadkodawcę w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli (np. w przypadku choroby umysłowej, pod wpływem błędu lub groźby). Możliwe też są sytuacje, gdy stwierdzenie nabycia spadku nastąpi na podstawie ustawy z powody braków formalnych testamentu, czyli gdy spadkodawca sporządzi dokument mający być testamentem w sposób niewłaściwy, niespełniający wymagań przepisów.

                Ponadto stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy nastąpi gdy osoby powołane testamentem do dziedziczenia nie będą chciały lub nie będą mogły być spadkobiercami.

                Należy pamiętać, że przepisy regulujące nabywanie spadków zmieniały się, a właściwe do zastosowania będą te, które obowiązywały w dacie śmierci spadkodawcy.

                W chwili obecnej do kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia z mocy ustawy zaliczamy dzieci spadkodawcy i małżonka. Małżonek nie może dziedziczyć mniej niż ¼ spadku.

                W razie gdyby dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą jego dzieci.

                Gdyby jednak spadkodawca nie pozostawił zstępnych dziedziczą małżonek i rodzice. Przy braku zstępnych i małżonka dziedziczą w całości rodzice. Gdyby któryś z rodziców spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku jego udział dziedziczy rodzeństwo. Gdyby któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku udział mu przypadający dziedziczą jego zstępni.

                W przypadku braku zstępnych,  małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa dziedziczą dziadkowie spadkodawcy. Gdyby któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku dziedziczą jego zstępni. W przypadku braku takich zstępnych udział nieżyjącego dziadka przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

                Gdyby brak było wyżej wskazanych spadkobierców dziedziczą w częściach równych te dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

W przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Ta i tak dość złożona sytuacja komplikuje się w razie przysposobienia (pełnego bądź niepełnego), separacji pomiędzy małżonkami z których jedno stało się spadkodawcą, bądź zgłoszenia odpowiedniego roszczenia przez dziadków spadkodawcy, którzy znaleźli się w niedostatku.

Odrębnie traktuje się przedmioty urządzenia domowego, z których małżonek zmarłego korzystał wspólnie ze spadkodawcą bądź samodzielnie, co jednak nie obowiązuje, gdy pożycie małżeńskie ustało za życia spadkodawcy.

Małżonek spadkodawcy jest wyłączony z dziedziczenia ustawowego, gdy spadkodawca przed śmiercią złożył pozew o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód lub pozew o orzeczenie separacji z winy współmałżonka, a roszczenie to było uzasadnione.

                Podkreślenia wymaga, że dziedziczyć mogą jedynie osoby fizyczne żyjące w chwili otwarcia spadku, dziecko poczęte, które urodzi się żywe, a także istniejąca osoba prawna.

---

Autor: Kamil Skwiot