Ofiary ubeckiej katowni przy ul. Joselewicza w Przasnyszu zostaną upamiętnione

Niedawno samorząd miejski w Przasnyszu oddał do użytku nowy parking znajdujący się za budynkiem Powiatowego Urzędu Pracy. Przy okazji jego budowy zrodził się pomysł, by upamiętnić ofiary zbrodni dokonanych przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, którego siedziba znajdowała się tuż obok.

Gdyby mury mogły mówić, to ściany budynku przy ul. Berka Joselewicza 4 w Przasnyszu zapewne wydałyby dramatyczny i krwawy krzyk. Pod tym adresem bowiem w czasie okupacji mieściła się siedziba Gestapo, po wojnie zaś Urzędu Bezpieczeństwa. Postulat, by uczcić ofiary, które zamęczono w ubeckiej katowni pojawiał się już od wielu lat. Teraz przy okazji prac związanych z budową parkingu za Powiatowym Urzędem Pracy, pomysł powrócił i jeśli wszystko pójdzie dobrze, zostanie zrealizowany.

– Zwróciło się do nas kilka osób, aby przy okazji remontu parkingu przy ul. Berka Joselewicza upamiętnić ofiary zbrodniczych działań Urzędu Bezpieczeństwa, znajdującego się ówcześnie przy ul. Joselewicza. Szczególną uwagę na ten temat zwrócił m.in. dr Waldemar Krzyżewski, dr Piotr Kaszubowski, pan Adam Gronostajski czy pan Cezary Pykała – mówi nam wiceburmistrz Przasnysza Łukasz Machałowski.

– Miasto zamierza zlokalizować w tej okolicy kamień z napisem upamiętniającym. Treść tego napisu pomógł nam przygotować dr Waldemar Krzyżewski, aktualnie sprawę konsultujemy z Instytutem Pamięci Narodowej. Po uzyskaniu pozytywnej opinii IPN, Miasto musi zwrócić się do konserwatora zabytków o wyrażenie zgody na posadowienie w tym miejscu takiego kamienia pamiątkowego – wyjaśnia nasz rozmówca.

Na terenie wokół budynku grzebano ciała

Organizację Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu rozpoczęto w styczniu 1945 roku.

– Znamienne, że funkcjonariusze zajęli budynek przy ul. Berka Joselewicza 4, w którym podczas okupacji mieścił się sztab Gestapo – mówi nam historyk dr Piotr Kaszubowski.

– Podobne lokalizacje – w centrach miast, w reprezentacyjnych budynkach – miały siedziby PUBP w stolicach innych powiatów województwa warszawskiego, np. w Ciechanowie czy Mławie. Na całym Mazowszu terenowe urzędy bezpieczeństwa publicznego dopuszczały się wielu aktów bezprawia – opowiada.

–  W siedzibie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu więziono i maltretowano żołnierzy antykomunistycznego podziemia, członków ich rodzin, działaczy mikołajczykowskiego PSL oraz przygodnych ludzi, którzy narazili się czymś funkcjonariuszom. Teren wokół siedziby UB służył oprawcom do grzebania ciał zamordowanych Polaków. W budynku UB lub w garażu, znajdującym się po drugiej stronie ulicy, okazywano rodzinie i znajomym, celem stwierdzenia tożsamości, ciała zabitych żołnierzy – kontynuuje i dodaje, że takie praktyki dotyczyły np. w grudniu 1946 r. Zacheusza Nowowiejskiego „Jeża”, najpierw nauczyciela, potem żołnierza Armii Krajowej, który po wojnie kontynuował działalność niepodległościową w szeregach lokalnej organizacji poakowskiej – Ruchu Oporu Armii Krajowej. W październiku 1951 r. z kolei Stanisława Kakowskiego „Kaźmierczuka”, który wraz z synem, podobnie jak wcześniej Zacheusz Nowowiejski, zginął w trakcie obławy przygotowanej przez funkcjonariuszy UB. Ciała Stanisława i Henryka Kakowskich zostały przewiezione do Przasnysza, do siedziby PUBP i tam okazywane rodzinie.

– Zofia Kakowska rozpoznała ciała męża i syna, ale funkcjonariuszom powiedziała, że nie zna tych ludzi. Inaczej zareagował syn Stanisława i brat Henryka,  Kazimierz Kakowski, który zażądał wydania ciał swoich najbliższych. Został za to bardzo mocno pobity. Podobny los spotkał córkę Stanisława, Krystynę – mówi Piotr Kaszubowski.

Do dziś nieznane jest miejsce pochówku ich ciał.

ren