Archeolodzy wracają na Łysą Górę. W sierpniu rozpoczną się prace wykopaliskowe

Po ponad trzydziestu latach archeolodzy wracają do gminy Chorzele. Chodzi oczywiście o Łysą Górę, czyli jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych w regionie mazowieckim.

– Łysa Góra niewątpliwie jest najbardziej intrygującym zabytkiem wśród wielu stanowisk archeologicznych odkrytych na terenie gminy Chorzele. Tak naprawdę to piaszczysta wydma o zaskakująco wyodrębnionej formie terenowej, odcinającej się od okolicy, w której leży. W okresie przedwiośnia jest zwykle niedostępna – wyrasta ponad rozległe rozlewiska, które tworzą naturalną barierę i skutecznie uniemożliwiają dotarcie na wzniesienie. Nic więc dziwnego, że tysiące lat temu stała się miejscem atrakcyjnym do zamieszkania – wyjaśnia wiceburmistrz Michał Wiśnicki.

Stanowisko archeologiczne na Łysej Górze zostało odkryte w 1959 roku. Antoni Kielak, ówczesny dyrektor liceum poinformował archeologów o wyorywaniu na tzw. Wysokim Grondzie ceramiki i różnych kawałków metalu.

– Badania i wykopaliska na Łysej Górze prowadzone były w II połowie XX wieku, a pierwsze wyniki poskutkowały wpisem zabytku do ewidencji, we wczesnych latach 70. Archeolodzy ujawnili wówczas relikty osady mieszkalno-produkcyjnej oraz cmentarzyska z grobami ciałopalnymi wyposażonymi m.in. w liczne zabytki charakterystyczne dla rzemiosła celtyckiego oraz ośrodków metalurgicznych funkcjonujących we wczesnej epoce żelaza w rejonie Półwyspu Sambijskiego. Unikatowy zespół osadniczo-grzebalny, okazał się nie tylko jednym z najstarszych śladów osadnictwa pradziejowego na obszarze gminy, ale również jedynym kompleksem archeologicznym na Północnym Mazowszu, związanym z obecnością plemion celtyckich – dodaje wiceburmistrz.

To jednak nie wszystko, co udało się wówczas odkryć. W zachodniej części południowego ramienia wydmy, natrafiono na cmentarzysko.

– Łącznie odsłonięto tu ponad 270 pochówków. Na nekropolii dominowały groby jamowe i popielnicowe, nad którymi ułożono bruki kamienne, oznaczając obszar zajęty przez pochówki. Ustalono, że cmentarzysko było użytkowane od IV w. p.n.e. do I w. n.e. Świadczyło to więc o tym, że na tym terenie przez setki lat przebywali ludzie, którzy zapewne osiedlali się na terenie pozwalającym na przedostawanie się na teren zajęty później przez plemiona pruskie – dodaje włodarz.

– Odkryto kilkaset artefaktów wskazujących, iż osada kojarzyła typową społeczność pogranicza kulturowego, gdzie przenikały się wpływy różnych kultur archeologicznych. Najbardziej intrygujące były odkryte na wydmie importy, które poświadczają dalekosiężne kontakty ludności zamieszkującej okolice Chorzel we wczesnej epoce żelaza – dopowiada.

Po ponad trzydziestu latach archeolodzy powrócą na Łysą Górę.

– Pierwsze nieinwazyjne badania z zastosowaniem najnowocześniejszych metod przeprowadziło już Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Sygnały, które otrzymali niedawno archeolodzy z PMA, dowiodły, że wykopaliska wręcz trzeba wznowić, ponieważ nowe odkrycia mogą znacząco zmienić wiedzę na temat prehistorii ziem północnego Mazowsza – wyjaśnia nasz rozmówca.

W sierpniu rozpoczną się prace wykopaliskowe, które przeprowadzą archeolodzy z PMA oraz badacze i studenci Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pozyskane przez nich artefakty mają pomóc odpowiedzieć na wiele pytań, m.in.: czy Celtowie odwiedzali osadę w ramach wymiany handlowej – a być może także tu zamieszkiwali?

– Z punktu widzenia archeologii polskiej, a nawet europejskiej byłby to iście kopernikański przewrót.  Zabytki pozyskane w trakcie wykopalisk zostaną poddane konserwacji i zaprezentowane na specjalnie zorganizowanej wystawie. Ponadto, wyniki badań zostaną zebrane i udostępnione w obszernej publikacji, która stanie się wartościowym źródłem wiedzy o losach „Łysej Góry” – przekazuje.

Gmina Chorzele pozyskała dofinansowanie w kwocie 196 tys. złotych w ramach Rządowego Programu Odbudowy Zabytków na realizację zadania pod nazwą „Zabezpieczenie zabytkowego zespołu osadniczo-grzebalnego „Łysa Góra” z wczesnej epoki żelaza wraz z budową ścieżki dydaktycznej na jego terenie”. Jego zakończenie przewidziane jest na koniec 2025 roku.

– Badania archeologiczne „Łysej Góry” i jej okolic będą kontynuowane również w przyszłości. Umożliwi to ściślejszą kontrolę nad ochroną miejsca, które ma kluczowe znaczenie dla archeologii i prehistorii północnego Mazowsza – dodaje.

Fotografie odkrytych na „Łysej Górze” zabytków pochodzą z z publikacji „Zabytki archeologiczne ziemi przasnyskiej” (Przasnysz 2018).

j.b.