Zachowek

Z pojęciem testamentu wiąże się w kwestia zachowku.

Za pomocą testamentu spadkodawca może spadkiem rozporządzić w ten sposób, że pewną osobę uprawnioną do dziedziczenia na podstawie ustawy (lub wszystkie albo niektóre z nich) pozbawi faktycznie możliwości dziedziczenia, poprzez wyczerpanie spadku.

Wówczas pominiętemu spadkobiercy ustawowemu (zstępnym, małżonkowi, rodzicom – ale tym, zgodnie z wcześniejszymi uwagami o dziedziczeniu ustawowym, jedynie gdy nie ma zstępnych) przysługuje roszczenie o zachowek. Roszczenie to powinno być skierowane do spadkobiercy testamentowego.

---

Możliwe są jednak również sytuacje odmienne, w których nawet bez testamentu spadkodawca pozbawił swoich spadkobierców ustawowych możliwości dziedziczenia (np. poprzez rozporządzenie za życia całym majątkiem poprzez dokonanie darowizn) lub gdy za pomocą testamentu wyłączył możliwość dziedziczenia ustawowego, nie wydziedziczając jednak spadkobiercy – co bywa określane mianem testamentu negatywnego. Wówczas osobą pozwaną będzie, ujmując rzecz najogólniej, wzbogacony rozporządzeniem spadkodawcy.

W zależności od sytuacji zachowek wynosi połowę lub dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Oznacza to, że w przypadku uwzględnienia roszczenia przez spadkobiercę/wzbogaconego lub na mocy orzeczenia sądu spadkobierca/wzbogacony powinien wypłacić uprawnionemu odpowiednią sumę pieniędzy, odpowiadającą połowie lub dwóm trzecim udziału spadkowego jaki odziedziczyłby uprawniony na podstawie ustawy.

Dodać należy, że przy obliczaniu wartości zachowku dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę, ale nie zapisy zwykłe i polecenia. Nie wszystkie jednak darowizny podlegają doliczeniu (art. 994 k.c.)

---

Natomiast wysokość należnego zachowku pomniejszana jest o wartości otrzymanych przez uprawnionego darowizn, zapisów lub powołania spadkowego. Gdyby te uzyskane korzyści były mniejsze od wartości przysługującego zachowku, uprawniony może dochodzić różnicy pomiędzy tymi wartościami.

Roszczenia o zachowek nie są rozpoznawane w postępowaniu o dział spadku lecz wymagają wytoczenia odrębnego powództwa.

Wierzytelność z tytułu zachowku (czyli uproszczając roszczenie o zapłatę z tego tytułu) jest prawem zbywalnym i można ją przenieść na inną osobę w drodze przelewu. Jest tez prawem dziedzicznym, ale tylko w sytuacji gdy osoba dziedzicząca po uprawnionym sama byłaby uprawniona do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. W obecnym stanie prawnym okres przedawnienia wynosi pięć lat.

Roszczenie o zachowek zaliczane jest do długów spadkowych.

---

Inaczej niż się potocznie uważa pominięcie przez spadkodawcę kogoś w testamencie nie jest wydziedziczeniem. Wydziedziczenie jest odrębną instytucją prawa cywilnego dotyczącego spadków, które zostanie omówione w dalszej części blogu. Istotnym jest, że osoba wydziedziczona nie jest uprawniona do otrzymania zachowku. Nie przysługuje on również byłemu małżonkowi lub małżonkowi przeciwko któremu spadkodawca złożył pozew o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, osobie uznanej za niegodną dziedziczenia, spadkobiercy który zrzekł się dziedziczenia oraz takiemu, który spadek odrzucił (omówienie w późniejszym czasie).

---