TRENINGI: Forma zawodnika, zmęczenie, przetrenowanie i wypoczynek

TRENINGI: Forma zawodnika, zmęczenie, przetrenowanie i wypoczynek – przyg. Bartosz Zieliński

Co sprawia, że zawodnik osiąga szczyt formy w danym okresie? Czy da się przewidzieć i powiązać zależności, tak by kontrolować czynniki sprzyjające osiąganiu lepszych wyników?

Przyjmuje się, że osiągnięcie wysokiej formy zawodnika zależy od szeregu czynników, zaliczamy do nich:

• 1 Sprawność ogólną,
• 2 Sprawność specjalną,
• 3 Umiejętności techniczne,
• 4 Umiejętności taktyczne,
• 5 Przygotowanie kondycyjne,
• 6 Doświadczenie,
• 7 Sprawność psychiczną,
• 8 Wiadomości z zakresu teorii,
• 9 Poziom moralny i cechy wolicjonalne,
• 10 Doskonalenie wydolności organizmu,
• 11 Kształtowanie osobowości,
• 12 Odpowiednie warunki trenowania i procesu odnowy,
• 13 Fachową opiekę trenerską i inne.

Wszystkie te elementy kształtowane w racjonalny i harmonijny sposób przyczyniają się do budowania formy sportowej. Określenie forma sportowa rozumiemy jako przygotowanie do wysokiego stopnia wydolności organizmu, umożliwiające osiąganie wysokich wyników sportowych.

Budowanie formy zawodnika to praca bardzo skomplikowana. Bierze w niej udział nie tylko sam zawodnik, ale przede wszystkim trener (a przy profesjonalnych zawodnikach nawet cały sztab trenerski). Kształtowanie formy sportowej zależy ponadto od indywidualnych właściwości zawodników, higienicznego trybu życia oraz wielu innych elementów.

Wiadomo, że każdemu wysiłkowi fizycznemu i psychicznemu towarzyszy zmęczenie. Jest to stan obniżonej zdolności do pracy, powstały w następstwie wykonywania jednorazowych wysiłków fizycznych.

Do najczęstszych objawów zmęczenia zaliczamy:

1. Obiektywne objawy zmęczenia:
obniżenie zdolności do pracy, obniżenie wyników sportowych, zmniejszenie szybkości wykonywanych ruchów, wydłużenie czasu reakcji ruchowej, obniżenie poziomu cukru we krwi.

2. Subiektywne objawy zmęczenia:
uczucie bólu w klatce piersiowej połączone z dusznością, (silne) osłabienie pracujących kończyn, (silne) wyczerpanie ogólne, drżenie mięśni, pogorszenie orientacji.

Z ostatnich badań naukowych dotyczących objawów zmęczenia wynika jednak, że istota zjawisk towarzyszących zmęczeniu jest bardzo skomplikowana i właściwie nie udało się dotąd w pełni jej wyjaśnić. Np. Jeżeli chodzi o teorię wyczerpania, przeprowadzone badania z mięśniem izolowanym wykazały, że objawy zmęczenia występują przed rzeczywistym wyczerpaniem zapasów energetycznych. Przy badaniach dotyczących teorii duszenia stwierdzono, że tkanka mięśniowa może wykonać bardzo dużą pracę w warunkach beztlenowych.

Szereg badań wskazuje również na zaangażowanie w powstawaniu zmęczenia komórek nerwowych i ośrodków korowych układu nerwowego. Wyczerpanie tych ostatnich powoduje rozwój hamowania i obniżenia aktywności ośrodków korowych i narządów wykonawczych. Dlatego pogłębienie zmęczenia i następujące hamowanie (tego zmęczenia) powinno powodować zmniejszenie intensywności wysiłku lub całkowite przerwanie pracy.

Wysiłek powtarzany wielokrotnie mimo występujących objawów zmęczenia powoduje przemęczenie, nazywane przetrenowaniem.

Gdy zjawisko przetrenowania trwa dłuższy czas (zależnie od różnic ilościowych i jakościowych) i nawet pełny odpoczynek niekoniecznie musi zlikwidować jego objawy. Przetrenowanie u zawodników jest widoczne i charakteryzuje się takimi symptomami, jak obniżenie wyników sportowych brak postępu, osłabienie zainteresowania treningami, rozdrażnienie lub apatia, zmienność nastrojów, brak apetytu, senność w dzień, bezsenność w nocy.

Najskuteczniejszym środkiem zwalczającym zmęczenie jest wypoczynek. Jak wykazały badania naukowe, okres wypoczynku po jednorazowym zmęczeniu składa się z dwóch faz. W pierwszej fazie następuje gwałtowny powrót do stanu wyjściowego, w drugiej powrót przebiega wolniej i organizm wraca do normy po dłuższym okresie czasu. W związku z tym bardziej skuteczne jest stosowanie wielu krótkich przerw niż kilku dłuższych.

Wypoczywając należy pamiętać, że zdolność do pracy zmienia się fazowo zarówno w czasie kilku dni, jak i bezpośrednio po pracy. Duży wysiłek fizyczny może obniżyć zdolność do pracy nawet na okres kilku dni i dopiero potem organizm wraca do stanu wyjściowego. Po odpoczynku następuje trwająca kilka dni faza zwiększonej wydolności (super kompensacja), następnie wydolność organizmu powoli wraca do stanu wyjściowego. Zaleca się rozpoczynanie pracy powtarzanej właśnie w fazie super kompensacji.

W praktyce sportowej bardzo często mamy do czynienia z tzw. Aktywnym wypoczynkiem, który polega na tym, że w czasie przerwy wypoczynkowej (odpoczynkiem określonych grup mięśniowych) pracują inne grupy mięśniowe, nie angażujące się poprzednio. Ta forma wypoczynku okazała się skuteczniejsza od przerwy całkowitej – biernej. W treningu sportowym aktywny wypoczynek stosuje się najczęściej w okresie przejściowym. Zawodnicy zaprzestają wtedy ćwiczeń specjalistycznych, lecz wykonują ćwiczenia, umożliwiające pełny wypoczynek bez cofania się nabytych cech wytrenowania.