Przasnyskie Starostwo pamięta o „żołnierzach niezłomnych”.

Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” to polskie święto państwowe obchodzone corocznie 1 marca, poświęcone upamiętnieniu żołnierzy antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia. W obchody święta aktywnie włączyło się Starostwo Powiatowe w Przasnyszu na czele ze Starostą Krzysztofem Bieńkowskim. Starosta odwiedził wszystkie miejsca pamięci „Żołnierzy Wyklętych” na terenie powiatu przasnyskiego. W kościele farnym w Przasnyszu towarzyszył mu również Wicestarosta Waldemar Trochimiuk. Poniżej prezentujemy wykaz tych miejsc, przybliżając historię bohaterów z nimi związanych. Zachęcamy również Państwa do upamiętnienia żołnierzy niepodległościowego podziemia, w miarę możliwości zapalenia zniczy i krótkiej modlitwy za dusze zmarłych.

1. Tablica upamiętniająca 14 żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego i Armii Krajowej, zamordowanych na terenie powiatu przasnyskiego w latach 1945-1951 przez NKWD i UB – Kościół Farny w Przasnyszu.

2. Mogiła Kazimierza Artyfikiewicza ps. „Trzynastka” oraz członków jego oddziału Ruchu Oporu Armii Krajowej – cmentarz parafialny w Jednorożcu.

Żołnierze oddziału „Trzynastki” zginęli 15 lipca 1945 r. w Lipie. Po donosie złożonej przez konfidenta UB zostali okrążeni przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu i żołnierzy sowieckich. Po strzałach funkcjonariuszy resortu bezpieczeństwa partyzanci ratowali się ucieczką w stronę lasu. Jednak liczniejsze oddziały komunistów nie dały żadnych szans byłym akowcom. Rannych partyzantów funkcjonariusz UB dobijał bagnetem. Jedynym, który przeżył obławę był Stefan Budziszewski ps. „Motyl”, jednak aresztowany został wkrótce stracony w dotychczas nieznanym miejscu.

15 lipca polegli następujący żołnierze ROAK: Kazimierz Artyfikiewicz ps. „Trzynastka” z Krasińca, Franciszek Adamkiewicz ps. „Piorun” z Karwacza, Tadeusz Chodkowski ps. „Kartacz” z Wielodroża, Bogdan Kossak ps. „Ford” z Węgrzynowa, Czesław Bojarski z miejscowości Szlasy, Józef Brzeziński z miejscowości Szlasy oraz Eugeniusz Nałęcz ps. „Jastrząb” z Wielodroża.

3.Tablica upamiętniająca żołnierzy oddziału Kazimierza Artyfikiewicza oraz żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych – Kaplica pod wezwaniem Maksymiliana Kolbego w Lipie.

Na terenie naszego powiatu, oprócz oddziałów AK, działały również struktury NSZ. Niestety w lecie 1945 r. w Lipie zostały przeprowadzane aresztowania młodych konspiratorów. Podczas jednego z aresztowań podczas próby ucieczki został zastrzelony Franciszek Jeznach. Pozostali aresztowani zostali przewiezieni do więzienia mokotowskiego, gdzie przeprowadzono śledztwo. Na rozprawie sądowej Warszawskiego Sądu Okręgowego w Warszawie – Pradze, 14 stycznia 1946 r. eneszetowców z Lipy: Bolesława Dominika ps. „Stalowy”, Stanisława Karwowskiego ps. „Twardy”, Franciszka Klamę ps. „Karaś”, Wacława Rogalę ps. „Kiszel” i Zygmunta Urbańskiego skazano na karę śmierci.

4. Pomnik Wiktora Zacheusza Nowowiejskiego ps. „Jeż” w Górach Dębowych – w pobliżu miejscowości Zembrzus przy leśnej ścieżce rowerowej.

Zacheusz Nowowiejski urodzony 28 grudnia 1915 r. we wsi Zembrzus w gminie Janowo, zmarł 6 grudnia 1946 r., Żołnierz Wyklęty. Brał udział w kampanii wrześniowej w 1939 roku, został wzięty do niewoli. Po ucieczce z obozu jenieckiego powrócił w rodzinne strony, gdzie zorganizował siatkę tajnego nauczania. Był żołnierzem ZWZ-AK. Po wkroczeniu Sowietów na teren powiatu przasnyskiego kontynuował walkę i bronił ludność przed sowieckimi represjami. Zginął podczas obławy UB. Ranny próbował ucieczki, a gdy ta okazała się niemożliwa – popełnił samobójstwo.

5. Pomnik poległych i pomordowanych przez oprawców ustroju totalitarno-komunistycznego w latach 1945-1956 – cmentarz przy kościele w m. Zielona.

Pomnik upamiętnia 39 żołnierzy Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

6. Grób Wincentego Kowalewskiego ps. „Toporek” – cmentarz w Krzynowłodze Małej.

Wincenty Kowalewski, członek NSZ, zginął zakatowany przez funkcjonariuszy UBP w Przasnyszu w 1946 r.

7.Grób Nieznanego Żołnierza na cmentarzu parafialnym w Pawłowie Kościelnym.

Z okolicami Pawłowa związana jest postać chorążego Stanisława Kakowskiego ps. „Kaźmierczuk” z Dzielina. Ten urodzony 11 listopada 1889 r. żołnierz AK, NZW oraz przedwojenny członek Stronnictwa Narodowego, zginął wraz z synem Kazimierzem 14 listopada 1951 r. w Kadzielni niedaleko Pawłowa Kościelnego. Niestety miejsce jego pochówku jest nieznane.

Na tym terenie działał również aktywnie Czesław Czaplicki ps. „Ryś” (ur. 8 czerwca 1922 w Zaciszu k. Przasnysza, zm. 16 lipca 2006 we Wrocławiu) – polski żołnierz niepodległościowego podziemia, działacz organizacji kombatanckich, ekonomista i polityk. Podczas okupacji hitlerowskiej, jako kierownik organizacyjny Komendy NSZ powiatu przasnyskiego oraz zastępca dowódcy Oddziału Akcji Specjalnej, prowadził bojową działalność sabotażową i dywersyjną przeciwko wojskom niemieckim. Od 1944 w AK. Po wkroczeniu wojsk sowieckich dowodził oddziałem leśnym w ramach II Okręgu NSZ Mazowsze Północ. Był jednym z dwóch głównych organizatorów brawurowej akcji uwolnienia 42 więźniów – żołnierzy AK, NSZ i BCh z piwnic katowni UB w Krasnosielcu 1 maja 1945.

Historia Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych związana jest z uchwałą podjętą przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 2001 roku, kiedy to uznano „zasługi organizacji i grup niepodległościowych, które po zakończeniu II wojny światowej zdecydowały się na podjęcie nierównej walki o suwerenność i niepodległość Polski”. W ten sposób chciano oddać hołd poległym i pomordowanym oraz wszystkim więzionym i prześladowanym członkom organizacji „Wolność i Niezawisłość”. Osiem lat później organizacje kombatanckie zwróciły się o ustalenie 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia. Dopiero w 2010 roku inicjatywę ustawodawczą w zakresie uchwalenia nowego święta podjął ś.p. prezydent Lech Kaczyński. Proces legislacyjny zakończył się rok później, kiedy to prezydent Bronisław Komorowski podpisał odpowiednią ustawę, która wkrótce została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Tym samym Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych stał się świętem państwowym.