Pooja dla Infoprzasnysz: Cmentarze z okresu I wojny światowej w powiecie przasnyskim

Gdy zabierałam się za pisanie pracy Przasnysz 1918, nie wiedziałam, że na terenie powiatu przasnyskiego znajduje się tak wiele cmentarzy wojennych z okresu I wojny światowej. Wstyd się przyznać, ale nawet nie wiedziałam, że tzw. „niemiecki cmentarzyk” w Jednorożcu pochodzi z tego okresu 😛 Spośród 25 przedstawionych poniżej miejsc pamięci znałam dotychczas tylko 13, czyli połowę. Gdybym 2 lata temu wiedziała tyle, co teraz, praca na pewno byłaby ciekawsza. Ale i dłuższa 😀 Nawet dłuższa niż magisterka 😀 Książkę trzeba z tego wydać jak nic 😀

Wkręciłam się bardzo w temat, pół nocy siedziałam i szukałam nowych cmentarzy, których wcześniej nie znałam. Jeśli znajdę jeszcze coś, to na pewno uzupełnię post 😀

Myślę, że mój post jest teraz jedynym miejscem, gdzie można znaleźć informacje o WSZYSTKICH cmentarzach z okresu I wojny światowej w powiecie przasnyskim. Może się mylę, ale trzeba doceniać swoją pracę. Na innych stronach (nie umniejszając ich wartości i pracy twórców) nie znalazłam wyczerpującego spisu cmentarzy i miejsc pamięci z omawianego okresu, wiadomości czerpałam więc z różnych źródeł i skompilowałam w całość.

 

 

 

Zapraszam! 🙂

 

 

 

Mapa powiatu przasnyskiego z zaznaczonymi miejscowościami, w których znajdują się cmentarze i mogiły z okresu I wojny światowej.

 

1. Święte Miejsce

 

2. Bartniki

 

3. Przasnysz

 

4. Budy Rządowe

 

5. Chojnowo

 

6. Krzynowłoga Mała

 

7. Jednorożec

 

8. Rycice

 

9. Nakieł

 

10. Obrębiec

 

11. Parciaki

 

12. Karwacz

 

13. Żbiki

 

14. Kosmowo

 

15. Mącice

 

16. Opaleniec

 

17. Zawadki/Wandolin

 

18. Osówiec Szlachecki

 

19. Leszno

 

20. Obrąb

 

21. Łanięta

 

22. Dobrzankowo

 

23. Grabowo-Rżańce

 

24. Ścięciel

 

25. Czernice Borowe

 

 

 

**************************************************************************

1. ŚWIĘTE MIEJSCE

Święte Miejsce. Mogiła na cmentarzu parafialnym. Źródło.

 

 

Święte Miejsce. Kwatera wojenna zlokalizowana jest na cmentarzu parafialnym, zajmuje północno-wschodnią część cmentarza. Źródło. 

 

Źródło

 

Źródło

 

 

****************************************************************************

2. BARTNIKI

 

2. Bartniki. Spoczywają tu żołnierze armii Pruskiej i Rosyjskiej polegli w bitwie przasnyskiej stoczonej w lutym i lipcu 1915 roku podczas I wojny światowej. Cmentarz ogrodzony i odrestaurowany. Na cmentarzu znajduje się kilkadziesiąt mogił. 
Źródło.

 

 

Bartniki. Cmentarz żołnierzy rosyjskich i niemieckich z I wojny światowej  (widok współczesny). 
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło. 

 

 

Bartniki. Źródło.

 

 Źródło.

***************************************************************************

3. PRZASNYSZ

3. Przasnysz, groby żołnierzy z I wojny światowej, których szczątki niedawno odnaleziono, widok z 2003 r. 

Źródło: Chorzępa Jarosław, Chorzępa Katarzyna: „Trzy regiony-jeden los…”, op. cit.

 

Przasnysz. Na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego do roku 1945 byli grzebani zmarli ewangelicy. W latach I Wojny Światowej, na cmentarzu tym pogrzebano również poległych żołnierzy niemieckich. W czasach II Wojny Światowej, grzebano tutaj poległych i zmarłych od ran żołnierzy wojsk III Rzeszy. Ci ostatni zostali ekshumowani na początku lat 90 – tych, i przeniesieni na cmentarz w nieodległej Mławce. 
Kilka lat temu teren cmentarza został uporządkowany, niestety, nie zachowały się praktycznie żadne materialne ślady po nagrobkach czy miejscach pochówku. W dniu dzisiejszym o przasnyskich ewangelikach przypominają tylko pamiątkowa tablica, i znicze zapalane przez żyjących, których przodkowie spoczywają na tym cmentarzu. Cmentarz przylega do ulicy Makowskiej ( droga krajowa nr 57 ), położony jest pomiędzy zakładem mleczarskim a sklepem Lidl. Źródło. 

 

Źródło

 

Źródło

 

 

SPIS POLEGŁYCH (częściowy):

Off. Stellv. Ruh + 1 nieznany z mob.E/Inf. R. 148 ( II./341 );
Hauptm. von Grzymala z mob.E/Inf. R. 152 ( III./341 );
Vizef. Teschner, 
musk. Mademann z mob.E/Inf. R. 129 ( I./343 );
Musk. Blume z mob.E/Inf. R. 175 ( III./343 );
Uffz. Wichman, 
musk. Richter, Winkler z mob.E/Gren. R. 5 ( I./344 );
Vizef. Meister, Tenne, 
uffz. Adam, Barkay, Klein, Pepke, Tegeler, Weyh, Wienecke, Wille, 
gefr. Duden, Jeider, Kruger, Schultheis, 
musk. Behrendt, Benn, Bodzin, Brouant, Buser, Decker, Desalme, Didelot, Dubois, Gartner, Hilpert, Igel, Jakob, Kirschnick, Klein, Komossa, Kraft, Legrand, Maler, Mathia, Matthern, Meyer, Muller, Randzio, Ribo, Schafer, Teschmer, Thill, Wotersdorf, Wolf, Zietrow, Zippert + 4 nieznanych z mob.E/Inf. R. 59 ( II./344 );
Oberjager Muhlig, 
gefr. Zeiske, 
jager Friedrich, Lauer, Meckert, Neubing, Nitzner, Falschen, Schmidt + 1 nieznany z Jag.Batl. 4; 
+ kilku ( ???, zapis 'ein Teil der ubekannten Deutschen’ ) nieznanych z nazwiska i jednostki żołnierzy. 

******************************************************************************

4. BUDY RZĄDOWE

Budy Rządowe, widok cmentarza wojennego.
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.

W miejscowości Budy Rządowe (gmina Jednorożec) – cmentarz ogrodzony, na niektórych płytach nagrobkowych można odczytać nazwiska żołnierzy niemieckich (najczęściej z datą 22.2.15, ale zdarza się również data 17.3.15); na kilku płytach jest tylko napis „RUSSEN” i prawdopodobnie są to zbiorowe mogiły Rosjan.

Budy Rządowe, mogiła R. Ballentina z 2 kompanii ckm 34 pułku piechoty.
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.

 

Zbiorowy grób 20 nieznanych żołnierzy rosyjskich.
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło. 

 

Źródło.

 

Źródło.

 

Źródło.

 

Źródło.

SPIS POLEGŁYCH:

Husar Heikorek, 1 ESK. HUS. R. KÖNIG HUMBERT
Musk. MANSKE, 10K. I. R. 34, † 23.3.15
Ldstrm. O. ROHRMOSEP, 8 K. I. R. 45, † 22.3.15
Musk. LEHMANN, 10K I.R. 54, † 22.3.15
Gefr. J. WOLF, 3K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. KUNTZ, 10K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. E. LANGE, 10K I. R.54, † 22.3.15
Husar W. BERHORTZ, 3 ESK. HUS. R. 13
Musk. H. PAPENHUNS, 10K I. R. 54
LENKE
Musk. MOLLENHAUER, 3K I. R. 54, † 22.3.15
FISCHER, † 22.3.15
Musk. B. WENDT, 3K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. O. LENGE, 11K I. R. 54, †  22.3.15
Musk. F. BUTOW, 11K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. A. NEUMANN, 3K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. A. HOGE, 10K I. R. 54, † 22.3.15
Ldstm R. HACKER, 10K LD I. R. 24, † 7.11.14
Musk. ZIMMER, 10K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. BOSSIG
Wehrm. EMIL, V. HACHT 10K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. G. MOLZAHN, 10K I. R. 54
Gefr. DRYGALA, 11K I. R. 54
Musk. A. BECK, 10K
M.KENKULIUS, ERS. BTT. I. R. 3, † 7.11.14
Utffz. E. REHBEIN
F. MÜLLER, 10K I. R. 45, † 23.3.15
Musk. R. MANN
Ers. Res. O. SCHNEIRER, 3K I. R. 54, † 22.3.15
Wehr. CH. KOCH, 3K I. R. 54, † 22.3.15
Musk. HOBUS, I. R. 40
Musk. K. KUETHER, 12K I. R. 54, † 25.3.16
Musk. DUCKWITZ, 3K I. R. 54
Ers. Res. O. MÜLLER, 11K I. R. 54, † 17.3.15
Gefr. D.L.K. HEMRIER, 10K
Musk. TISCHER
Musk. K. WLOCK, 4K I. R. 54
F. RAHMEL, Res. M. C. K. I. R. 54, † 22.3.15
Musk. STEFFEN
Wehrm. R. MERTINS, 10K I. R. 54
Krieg SFRW. R. BALLENTIN, 2 M. C. K. I. R. 54, † 23.3.15
Kann. J. SCHLETZ, 5 Batt. F. AR. 36, † 17.3.15
Krieg SFRW WOLLENWEBER, 3K I. R. 54, † 23.3.15
Musk. C. HAMM, 10K I. R. 54
Ers. Res. K. SCHAR, I. R. 54, † 21.3.15
Musk. A. KUCKLA, 10K I. R. 45, † 23.3.15
Utffz. SCHNAP
Res. A. BÖSSERT, 10K I. R. 54, † 22.3.15
Res. ZUBER, I.R. 54
Gefr. P. DESENZ, 10K I. R. 54, † 25.3.15
Musk. W. LUCHT, 12K I. R. 54
Musk. E. TESCH, 3K I. R. 54, † 15.3.15

******************************************************************************

5. CHOJNOWO

Chojnowo. Widok ogólny cmentarza. Pochowani są tu żołnierze polegli w bitwie przasnyskiej stoczonej w 1915 roku. Brama wejściowa znajduje się przy trasie Przasnysz – Mława. Część żołnierzy spoczywających w Chojnowie przeniesiono z pobliskiego Kosmowa, gdzie pozostały dwa słupy po bramie wejściowej. 

Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Chojnowo.  Jedna z mogił na cmentarzu.
Fot. Jarosław Chorzępa.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.

SPIS POLEGŁYCH:

 

Wehrm. AUG. MANTHEI 8K I.R. 342 6.12.14
Musk. ANTON DOLECKI 3. B. IR 343 6.12.14
Musk. HERMANN MEYER 12 K. IR 343
Musk. MAX LENGER 12 K. IR 343
Vizefeldw. KARL HUNDERT 10 K. IR 341 6.12.14
E.F. Vffz WALT. MOEBIUS J.K. 6 B. IR 34 28.4.15
KR. Freiw. CHRISTIAN HESSE 3 B. IR 343 6.12.14
Musk. W. WOLTERS 12 K. IR 343
Vizefeldw. SIEGFRIED LENZIG GK IR 342 6.12.14
Musk. AUGUST MENKE IR 343
Jäg LDW. JOSEF PAWLIK 4 K. FELDJÄG. B. 4 3.12.14
OTTO ... IR 34 27.2.15

***********************************************************************

6. KRZYNOWŁOGA MAŁA

Krzynowłoga Mała. Groby rosyjskich żołnierzy, maj 1915. 
Zb. Mirosław Krejpowicz. 
Źródło: Chorzępa Jarosław, Chorzępa Katarzyna: „Trzy regiony-jeden los…”, op. cit.

****************************************************************************

7. JEDNOROŻEC

Jednorożec. Cmentarz wojenny krótko po walkach w 1915 r. 
Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło.
Największy na Mazowszu cmentarz wojenny z lat 1914-1918 znajduje się w Jednorożcu. Obiekt na planie prostokąta, składa się z dwóch tarasów połączonych kamiennymi schodkami. Taras dolny o wymiarach 55 x 23 m, górny 30 x 23 m. Z tarasu dolnego na górny wejście po kamiennych schodkach. Na górnym tarasie pomnik z czerwonego piaskowca o wymiarach 1 x 1 m i wysokości 120 cm. 
Pierwotnie po działaniach wojennych cmentarz posiadał drewniane ogrodzenie a brama składała się z dwóch wysokich drewnianych kolumn. W późniejszym czasie cmentarz ogrodzono płotem ze słupkami z teownika na podmurówce (ślady podmurówki i teowników są do dziś). W 1937 roku cmentarz przebudowano. Na cmentarzu pochowano żołnierzy ekshumowanych z mniejszych okolicznych cmentarzy np; z miejscowości Nakieł. Wokół granic cmentarza umieszczono wtedy kamienne stele o wymiarach 120 x 70 cm. (zachowało się 65 sztuk), na których umieszczono nazwiska poległych. Według informacji na jednej ze stel, spoczywa tu łącznie 3584 żołnierzy niemieckich i rosyjskich:
– 1192 znanych i podpisanych głównie żołnierzy niemieckich,
– 273 nierozpoznanych żołnierzy niemieckich,
– 2119 nierozpoznanych żołnierzy rosyjskich.
 
Cmentarz zlokalizowany jest w lesie w północnej części Jednorożca. Z szosy prowadzącej do Chorzel skręcamy w lewo zgodnie z drogowskazem „Skierkowizna 8”, po przejechaniu ok. 200 m skręcamy w prawo w leśną drogę, na końcu której widać cmentarz. 
 
Zb. Mirosław Krejpowicz. Źródło: Źródła do dziejów Ziemi Jednorożeckiej, t. I, red. Wojciech Łukaszewski, wyd. II popr. i uzup., Jednorożec 2013.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło

SPIS POLEGŁYCH:

 

Wehrm. Mostalla, 1. K. Landst. Batln. Osterode I, † 10.7.15
Kan. Walter Meyer, † 1.7.15
Cmentarz wojskowy w Jednorożcu, przebudowany w 1937 r.-widok ogólny współcześnie. Stan z 2003 r. 
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Zb. prywatne.
Zb. prywatne.
Źródło.
Źródło.
Zb. prywatne.
Zb. prywatne.
Na pomniku od strony wejścia znajduje się pięć krzyży a na lewej lewej płaszczyźnie napis:
TU SPOCZYWAJĄ
NIEMIECCY ŻOŁNIERZE
1914 – 1918
Zb. prywatne.
Zb. prywatne.
Tablice-widok współczesny (2003 r.). 
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Tablice-widok współczesny (2003 r.).
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Tablice-widok współczesny (2003 r.).
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Przy wejściu po prawej stronie na jednej z kamiennych stel widnieje napis w języku niemieckim:
DEUTSCHE
KRIEGSGRABERSTATTEN
JEDNOROŻEC
HIER RUHEN
1192 BEKANNTE UND
273 UNBENANNTE
DEUTSCHE SOLDATEN
MIT 2119 RUSSISCHEN
KAMERADEN AUS DEM
WELTKRIEG 1914-1918
VOLKSBUND DEUTSCHE
KRIEGSGRABER FUR SORGE E.V.
AUSGEBAUT IM JAHRE 1937
Tablice-widok współczesny (2003 r.). 
Fot. Jarosław Chorzępa. Źródło.
Źródło.
Źródło.
Źródło.

Cmentarz ładnie utrzymany pod opieką Gminy Jednorożec. 

 

 

SPIS POLEGŁYCH (tylko Polacy ze względu na długą listę pochowanych. Nazwiska polskie wymienione są głównie wśród żołnierzy niemieckich. Wśród 2119 poległych Rosjanach, Polaków bezimiennych może znajdować się bardzo dużo zważywszy na to, że w czasie zaborów powiat przasnyski z Jednorożcem włącznie znajdował się pod zaborem rosyjskim):
– Wojtczak Kacper

– Lipiński A.
– Wiśniewski Lucjan
– Waschowski Emil
– Walda Stanisław
– Urbański Piotr
– Sobczak Alfred
– Siołek Jan
– Rogalski Stanisław
– Ranowski Ksawey
– Orłowski O.
– Olszewski Fryderyk
– Olszewski F.
– Modnieński Paweł
– Małkowski Julian
– Malinowski Jan
– Magierski F.
– Maciejewski Leon
– Lipiński Francisze
– Lesikowski T.
– Laskowski Jan
– Kwiatkowski 
– Kula Tomasz
– Kozłowski Józef
– Kowal Maksymilian
– Kołodziejski Franciszek
– Kolasiński Stefan
– Kochanek K.
– Kanigowski Herman
– Kamiński Herman
– Jankowski W.
– Grajczarek Teofil
– Grabowski Fr.
– Grabowski Fryderyk
– Głowacki Franciszek
– Fiolka Stanisław
– Dobuszewski Władysław
– Balachowski Piotr
– Adamczyk Antoni
– Abramowski H.
– Świerczenna lub Świerczewska Albina.

 

 

Niedawno postawiono przy wejściu do cmentarza tablicę informacyjną w czterech językach: polskim, niemieckim, angielskim i rosyjskim. Zb. prywatne.

Maria Weronika Kmoch – Opowieści Stypendialne czyli Pooja w wielkim świecie


 

Sprawdź również
Subscribe
Powiadom o
guest
2 komentarzy
najstarszy
najnowszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments
Historyk
Historyk
10 lat temu

Zacytuję; „Myślę, że mój post jest teraz jedynym miejscem, gdzie można znaleźć informacje o WSZYSTKICH cmentarzach z okresu I wojny światowej w powiecie przasnyskim.” Najwięcej informacji o cmentarzach z powiatu przasnyskiego jest tu.
http://www.przasnysz1915.dobroni.pl/media/grh,14-pulk-strzelcow-syberyjskich,0,1785,429.html

Marius
Marius
10 lat temu

No i wypadałoby podać źródło tych informacji, i podpisać zdjęcia.