Pooja dla Infoprzasnysz: Cmentarze z okresu I wojny światowej w powiecie przasnyskim cz. 3

wrz 12, 2013 0

15. MĄCICE

Mącice. Pomnik poległych. Napis: „DEN • GEFALLENEN • HELDEN • 1914 – 1918”.

Mącice. Pomnik poległych.

Mącice. Kwatera wojenna, zlokalizowana na dawnym cmentarzu wiejskim. Położony w lesie ok. 30 metrów od drogi. Cmentarz po Niemiecki na pograniczu dawnej granicy z Prusami Wschodnimi. Na terenie cmentarza znajdują się bardzo stare groby dawnych mieszkańców (większość zniszczona). Mogiły pięciu żołnierzy niemieckich znajdują się po prawej stronie od głównego wejścia w dwóch rzędach o kształcie litery L. Wszystkie nagrobki żołnierzy czytelne. Cmentarz zaniedbany, groby mało widoczne, mogiły żołnierzy przykryte mchem. Miejsce atrakcyjne turystycznie, leżące na trasie cytrynowej, która wiedzie po terenach należących przed II wojna światową do Prus Wschodnich. W okolicy natknąć się można na domy starego Pruskiego budownictwa, które na Mazowszu są rzadkością.

Mącice. Zdjęcie archiwalne.

SPIS POLEGŁYCH:

Ldstm. Hugo Schulze, 1. I. R. 48, † 16.3.1915
Kür. Rother, ?. Küras. Regt. 2, † 20.11.1914
Res. Palmroth, ?. Küras. Regt. 2, † 28.12.1914
Res. ?asch??, 7. R. I. Regt. 5, † 15.3.1915

*******************************************************************************

16. OPALENIEC

Opaleniec. Na cmentarzu spoczywają żołnierze niemieccy polegli w bitwie przasnyskiej. W miejscu cmentarza znajduje się betonowy pomnik poległych. Na pomniku widnieje inskrypcja
Den Helden des Weltkrieges 1914 – 1918. Niżej pod inskrypcją wypisane są nazwiska poległych. Pomnik znajduje się po prawej stronie drogi nr. 57 pod Opaleńcem jadąc z kierunku Chorzel.

Archiwalne zdjęcie pomnika.

Lokalizacja pomnika na archiwalnej mapie.

******************************************************************************

17. ZAWADKI/WANDOLIN

Cmentarz z okresu I wojny światowej między wioskami Wandolin a Zawadki. Po lewej stronie za Przasnyszem jadąc drogą nr. 544 z Przasnysza w kierunku Ostrołęki znajduje się wieś Zawadki. Jadąc drogą asfaltową z Zawadek do Wandolina po lewej stronie tej drogi stoi bardzo stara kapliczka. Na przeciw tej kapliczki znajdował się cmentarz wojskowy żołnierzy z okresu I wojny światowej. Przypadkowo napotkana starsza pani (mieszkanka Karwacza) wspominała, że z relacji Jej rodziców, cmentarz tu napewno był. Dowodzą tego poniższe mapy, na których cmentarz jest oznaczony. W spisie Max Dehnen są tu nazwiska poległych. Spoczywają (lub spoczywali) tu żołnierze niemieckiej 3 dywizji, 24 i 48 pułku piechoty landwehry polegli w czasie odwrotu w lutowej Bitwie przasnyskiej.

Rosyjska mapa z 1936 r.

Niemiecka mapa z 1943 roku.

SPIS POLEGŁYCH:
– oberjäger Barnewitz,
– jäger Joksch, Wlodarzyk vom. Jäg. Batl. 4,
– Arzin Solis (prawdopodobnie jäger Martin Tobis vom. Jäg. Batl. 4).

*************************************************************************

18. OSÓWIEC SZLACHECKI

Osówiec Szlachecki. Od Osówca Szlacheckiego w kierunku Góry Osowieckiej (punkt widokowy) prowadzi polna droga. Przy drodze znajduje się nieduże wzniesienie a na nim skwer. Jest to miejsce cmentarza wojennego. Miejsce nie obrabiane rolniczo do dziś. Z relacji mieszkańców Osówca, w okresie międzywojennym na cmentarzu stał krzyż. Ogrodzenia nikt nie pamięta ponieważ mogło go nie być. Starsi mieszkańcy Osówca wiedzą o tym cmentarzu i nie pamiętają nawet z przekazu rodziców o jakichkolwiek wykopaliskach czy ekshumacjach w tym miejscu. Do dziś nikt nie obrabia tego miejsca ani nie wycina drzew. Miejscowi teren cmentarza nazywają ziemią niczyją. Po oględzinach miejsca ewidentnie widać, że teren nieruszany od wielu lat a nieduże wzniesienie typowe dla tego typu cmentarzy. Z relacji starszej Pani mieszkającej niedaleko, kiedyś wzniesienie było jakby wyższe i kształtniejsze. Cmentarz powstał najprawdopodobniej na początku 1915 roku ponieważ trwały tu ciężkie walki w czasie bitew przasnyskich (lutowej i lipcowej).

Oddziały walczące w okolicach Osówca Szlacheckiego:
Luty 1915. Niemiecka 1 i 36 rezerwowa dywizja piechoty z grupy armijnej von Gallwitza, 9 brygada landwehry i rosyjskie oddziały II Korpusu Syberyjskiego.
Lipiec 1915. Niemiecka 26 dywizja piechoty (XIII K.) i rosyjski 5 pułk strzelców syberyjskich (2. D. Syb).

Cmentarz w Osówcu Szlacheckim na niemieckiej mapie z 1915 r.

Cmentarz oznaczony na mapie rosyjskiej z 1936 roku.

*****************************************************************************

19. LESZNO

Leszno. Na skraju lasku „Grabówiec” za wsią znajduje się cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej o pow. 0,2 ha, na którym spoczywa 80 żołnierzy niemieckich i nieznana ilość żołnierzy rosyjskich. Liczba pochowanych tu żołnierzy rosyjskich jest dużo większa niż niemieckich. Cmentarz o charakterystycznym dla tych obiektów wyglądzie czyli: nasyp ogrodzony wałem z ziemi. Wnętrze obiektu nie posiada żadnych mogił ani krzyży. Z relacji świadków, jeszcze w latach 70-tych znajdowały się tu drewniane krzyże. Brama cmentarza znajdowała się od zachodniej strony, dowodzi temu charakterystyczny wyłom w wale.

W czasie bitew przasnyskich w lutym i lipcu 1915 roku walczyły tu oddziały:
Luty – niemieckie: I Korpus Rez., 36. Dywizja Piechoty i rosyjski I korpus Syberyjski
Lipiec – niemiecka 35. Dywizja Piechoty i rosyjska 11. Dywizja Syberyjska i pułki turkiestańskie z I Korpusu Turkiestańskiego.

SPIS POLEGŁYCH:
– Musk. Dawidowski vom mob. E./Inf.R. 129

******************************************************************************

20. OBRĄB

Obrąb. Przed wjazdem do wioski po lewej stronie, przed mostem na rzece Węgierka, jadąc od trasy Przasnysz – Mława znajduje się biała kapliczka. Za kapliczką jest zielony skwer w kształcie kwadratu. Skwer ten to pozostałość po cmentarzu z okresu I wojny światowej. Po przeciwnej stronie drogi znajdował się młyn na Węgierce. Do dziś nie wiadomo czy spoczywają tu żołnierze czy zostali przeniesieni gdzie indziej. W każdym bądź razie jest to miejsce pochówku żołnierzy narodowości rosyjskiej i niemieckiej, którzy polegli w czasie walk o Przasnysz w grudniu 1914 oraz lutym i lipcu 1915 roku.

W Obrębie w końcu 1914 i do połowy 1915 r. walczyły oddziały niemieckiej 35 Dywizji Piechoty, 24 DP, 36 Rezerwowej DP, 1 Gwardyjskiej Dywizji Piechoty oraz rosyjskie 41, 43 Pułki Syberyjskie z 11 Dywizji Syberyjskiej oraz oddziały z Korpusu Turkiestańskiego.

Na polskiej mapie WIG 1930r. widać wyraźnie oznaczony cmentarz w Obrębie, Obrębcu i Chojnowie.

Na rosyjskiej mapie z 1936 r. widać wyraźnie oznaczony cmentarz w Obrębie, Obrębcu i Chojnowie.

*************************************************************************

21. ŁANIĘTA

Łanięta. W Łaniętach po lewej stronie drogi za przystankiem autobusowym, jadąc w kierunku Krzynowłogi Małej znajduje się wzniesienie. Na wzniesieniu stoi kapliczka a za nią pole uprawne w kształcie prostokąta. W miejscu tym znajduje się zapomniany cmentarz z okresu I wojny światowej. Na przełomie 1914/1915 roku Łanięta oraz okoliczne wioski znajdujące się wówczas na pograniczu niemiecko-rosyjskim znalazły się w epicentrum walk. Wówczas zadecydowano o miejscu pochówku poległych żołnierzy przy czym wybrano owy pagórek. Na pagórku prawdopodobnie już wtedy znajdowała się kapliczka (istniejąca do dziś) co wpływało nie rzadko na decyzję dowództwa niemieckiego o lokalizacji cmentarzy. Po wyparciu Rosjan z okolic Przasnysza w lipcu 1915 roku cmentarz ogrodzono drewnianymi przęsłami, postawiono krzyże na mogiłach i zbudowano wysoką drewnianą bramę. Z relacji świadków w okresie międzywojennym na cmentarzu ułożono szeregi betonowych ekranów z nazwiskami, nr. jednostek i datami śmierci żołnierzy a cmentarz ogrodzono słupkami kamiennymi połączonymi metalowym prętem kwadratowym. Inwestycja ta została sfinansowana po części ze środków niemieckich a wykonana na zlecenie władz lokalnych. W czasie II wojny światowej ludność Łaniąt oraz okolicznych miejscowości została wysiedlona a wsie zrównane z ziemią na potrzeby niemieckiego poligonu. Z relacji miejscowych mieszkańców ludzie powracający po wojnie do swoich domów (raczej miejsc) zabrali się za odbudowę domów a ekrany z nazwiskami nie rzadko służyły jako budulec. Do dziś zachował się tylko jeden ekran znajdujący się prywatnych zbiorach. Starsi mieszkańcy wspominali iż w okresie II wojny kopano w tym miejscu a kości gdzieś wywieziono. Według niemieckiej dokumentacji można odczytać, że szczątki przeniesiono do na cmentarz zbiorczy do Rycic.

Jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planem to z inicjatywy lokalnych władz powstanie w tym miejscu tablica upamiętniająca chowanych tu żołnierzy.

Początkowo w Łaniętach powstał nasyp obłożony kamieniami a na środku postawiono duży krzyż.
Zb. Mirosław Krejpowicz.

SPIS POLEGŁYCH:
Grenadier Regiment Nr 119
1 kompania
Otto Blumenstock 13.6.1915
Jackob Werner 13.6.1915
Julius Gille 28.6.1915

2 kompania
Jackob Har 10.7.1915
Gottlieb Schweizer 15.6.1915
Gefr. Georg Gartmaier 15.6.1915
Rudolf Hezel 15.6.1915

3 kompania
Karl Maier 26.6.1915
Ernst Hack 31.5.1915 – w transporcie do lazaretu

4 kompania
Hermann Gottschalk 12.7. 1915
Friedrich Lang 13.6.1915 – w transporcie do lazaretu
Gustav Mornhinweg 25.6.1915 – w transporcie do lazaretu
Karl Sigle 12.6.1915 – w transporcie do lazaretu

5 kompania
Wilhelm Falch 28.6.1915
Johann Finck 13.7.1915
Wilhelm Jehle 14.7.1915
Karl Mayer 27.6.1915

6 kompania
Xaver Frey 16.6.1915
Ludwig Pfeiffer 16.6.1915
August Rüger 25.6.1915

7 kompania
Adolf Beck 25.6.1915
Paul Epple 26.6.1915
Otto Ginader 28.6.1915
Konrad Scheuermann 28.6.1915

8 kompania
Artur Lang 29.6.1915
Gottlob Lutz 25.6.1915
Alfred Prüger 16.6.1915
Johannes Setz 16.6.1915

9 kompania
Fahnr. Richard Fischer 19.6.1915
Wilhelm Maurer 16.6.1915

10 kompania
Gottlob Braun 20.6.1915

12 kompania
Gefr. Karl Aißlinger 14.7.1915

Inne pułki piechoty
– musk. Emil Hoffmann 9/R. J. R. 253 (Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 253) – Rezerwowy Pułk Piechoty.
– Karl Merker porucznik rezerwy zm 19.04.1915 z witemberskiego pułku artylerii polowej nr 65
– Eugen Lindermann kapral zm. jw. też lazaret z witemberskiego pułku artylerii polowejn r 65
Polegli z dywizji Wernitza:
– Gefraiter. Preuß,
– Dominki, Kolodzinski, Kruse, Lutz, Neuser, Potreck, Schmidt, Senff i Taube z Erzatz./Inf.-
R. 152 (późniejszy IR 341);
– Brellert i Kaesler z Erzatz./Inf.R. 148 (IR 341);
– Offz.Stellv. Henke, Uffz. Dreyer, Musk. Kruse, Kurzynski i Strümpler z Erzatz./Res.Inf.R. 34 (IR 342) oraz 49 nieznanych niemieckich żołnierzy.

******************************************************************************

22. DOBRZANKOWO

Dobrzankowo. Na końcu wsi po prawej stronie jadąc trasą 57 w kierunku Makowa Maz. znajduje się figurka przydrożna z 1710 roku. W czasie bitew przasnyskich dookoła Dobrzankowa rozsianych było wiele ciał poległych żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Miejscowa ludność nie wiedząc gdzie ich zagrzebać obrała sobie ową figurkę przydrożną na miejsce pochówku uznając ją za święte miejsce godziwe dla zmarłych. Ofiary tu grzebane to żołnierze 2, 3, 4 pułku syb. z I Korpusu Syberyjskiego i Niemieckiej 36 i 26 Rezerwowej Dywizji Piechoty polegli w 25 lutego i 14 lipca 1915 roku w czasie ciężkich walk na lini Leszno – Dobrzankowo.

Krótka relacja uważanego za zaginionego Heinricha Mullera, który zdołał przyprowadzić do swojego obozowiska 3 armaty.
’Pozostawiono mnie u piechoty w Lesznie, ponieważ zrobiło mi się żal naszych dobrych dział, które właśnie teraz powinni dopaść Rosjanie. Za Lesznem rozłożyła się obozem bateria 36. rezerwowego pułku artylerii. Zameldowałem dowódcy baterii, że muszę jeszcze sprowadzić nasze 10-centymetrowe armaty i poprosiłem go o cztery pojazdy z przyczepą. Po krótkiej krzątaninie obiecał mi i załatwił kilku piechurów jako załogę towarzyszącą. O godzinie 23.00 mieliśmy zabezpieczone trzy działa i przodek działowy czwartego. Rosjanie najpierw strzelali, gdy wykazywaliśmy aktywność, ale z racji ciemności nie trafili. Naszego czwartego działa bez przodka działowego nie udało się uratować. Dlatego podpełznąłem z dwoma piechurami przez lasek na brzuchu na tyły rosyjskich stanowisk i około 40 metrów dalej, przez okopy wypełnione po kolana śnieżną breją, aż do armaty. Zdjęliśmy z niej jej przyrządy celownicze oraz iglicę i rozpoczęliśmy odwrót. Rosjanie silnie nas ostrzeliwali, ale nie trafili’
25 lutego 1915 roku I Korpus Syberyjski zdobył Dobrzankowo biorąc 2 000 jeńców i 20 dział wycofując się z Dobrzankowa 14 lipca tego roku.

W czasie II wojny światowej figurka została uszkodzona przez niemiecki oddział pancerny. Niemcy opasali figurkę i wyrwali za pomocą czołgu. Po wojnie, kowal niejaki pan Wenda, zbierając mieszkańców wsi z ich pomocą naprawił uszkodzony kamień zakładając metalową opaskę (będącą na kamieniu do dziś) ustawiając figurę w tym samym miejscu.
Do dziś nie wiadomo czy ofiary walk zostały ekshumowane, czy spoczywają nadal w tym miejscu.

*******************************************************************************

23. GRABOWO-RŻAŃCE

Grabowo-Rżańce. Mogiła zbiorowa nieznanych żołnierzy znajduje się na prywatnej posesji po prawej stronie jadąc od Krzynowłogi Małej w kierunku Janowa. Spoczywają tu nieznani żołnierze z I wojny światowej oraz siedmiu żołnierzy Polskich (z relacji sąsiadki posesji) z Dywizji Syberyjskiej poległych w walkach z bolszewikami. Miejsce ogrodzone metalowym płotem, w środku leży płyta betonowa z napisem: ’GRÓB NIEZNANEGO ŻOŁNIERZA’. Na płycie ułożone w kształcie litery X dwie szable. Miejsce zadbane, pod opieką sąsiadki.

******************************************************************************

24. ŚCIĘCIEL

Ścięciel. Pierwszy młodszy cmentarz znajduje się w lesie na północ od wsi. Po cmentarzu zostało tylko kilka starych grobów i część ogrodzenia ze słupami na których umieszczona była brama. Z relacji mieszkańców spoczywała tu lub na tym drugim cmentarzu nieustalona liczba żołnierzy niemieckich poległych na początku I wojny światowej, których przeniesiono na cmentarz w Mącicach. Teren bardzo zaniedbany.

Ścięciel. Drugi cmentarz znajduje się po prawej stronie drogi jadąc od wsi polną drogą na północ. Cmentarz praktycznie nie istnieje, teren jest zarośnięty i ciężko dostępny. Na cmentarzu są ślady kilku bardzo starych grobów. Nic nie wiadomo o spoczywających na nim. Z relacji mieszkańców wynika, że mogli tu leżeć żołnierze niemieccy polegli w I wojnę światową przeniesieni później do Mącic. Żołnierzami mogli być okoliczni mieszkańcy.

***************************************************************************

25. CZERNICE BOROWE

Czernice Borowe. Po cmentarzu zachowały się jedynie dwie nieczytelne płyty o wymiarach 53 x 42, reszta została usunięta w trakcie budowy. Mogiły znajdują się na cmentarzu parafialnym obok pomnika Nieznanych Żołnierzy. Na cmentarzu spoczywa Stanisław Chełchowski.