Odrzucenie spadku – problemy praktyczne

Witam po wakacyjnej przerwie! Była ona nieco dłuższa, powiedzmy akademicka. Potraktuję to jak pretekst i wprowadzę zmianę w formie prowadzenia blogu. Zamiast dotychczasowej dydaktyczno-informacyjnej formy mam zamiar dzielić się z Państwem ciekawymi zagadnieniami praktycznymi, wskazującymi na trudności wynikające w postępowaniu sądowym. Trudności które nawet fachowcom potrafią przysporzyć trudności interpretacyjnych.

Łącząc stare z nowym zacznę od kwestii spadkowych. Jak wspomniano wcześniej spadek mogą obciążać długi. Jeśli spadkobiercy chcą sobie aktywnie poradzić z takim kłopotem mają do wyboru odrzucenie spadku lub przyjęcie go z dobrodziejstwem inwentarza. Jako, że takie oświadczenia mogą być złożone w terminie sześciu miesięcy od daty powzięcia wiedzy o tytule powołania do spadku (mówiąc prosto: od daty kiedy spadkobierca dowiedział się, że będzie dziedziczył) osoba zainteresowana przed sądem lub notariuszem powinna złożyć wybrane przez siebie oświadczenie.

W przypadku osób pełnoletnich nie ma większego problemu, ponieważ nawet, jeśli ktoś uświadomi sobie, że przespał większą część terminu (którego nie można przywrócić) może dość szybko taką sprawę załatwić za odpowiednią opłatą u notariusza. Wiadomo bowiem, że na sprawy w sądzie trzeba trochę poczekać. W większych miastach, w większych sądach nawet dłużej niż trochę (jeśli terminu jest wystarczająco długi warto skusić się na postępowanie sądowe, z uwagi na niższy koszt takiego działania).

Problem pojawia się, gdy spadek obciążony długiem ma nabyć nieletni. Może się tak stać np. gdy jego rodzice odrzucą taki spadek. Wówczas mogą nic nie robić i z mocy samego prawa dziecko nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub mogą chcieć odrzucić spadek w imieniu dziecka. Jednak nie dokonają tego ani przed sądem, ani przed notariuszem bez zgody sądu opiekuńczego. Konieczność uzyskania takiej zgody wynika z tego, że czynność taka przekracza zakres zwykłego zarządu.

Okoliczność którą wówczas należy mieć na uwadze to upływ terminu na złożenie w imieniu małoletniego takiego oświadczenia. Termin ten, jak już wskazano, wynosi sześć miesięcy. Rozpoczyna on bieg np. od daty odrzucenia spadku przez rodziców. Jeśli uświadomimy sobie, że samo złożenie wniosku do sądu opiekuńczego o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego nie przerywa biegu tego terminu, może okazać się wówczas, że okres oczekiwania na sprawę przed sądem opiekuńczym i na uprawomocnienie się tego orzeczenia przekroczy sześć miesięcy. Przy czym pamiętać też trzeba, że sama zgoda sądu opiekuńczego to nie wszystko. Otwiera ona dopiero drogę do złożenia w imieniu dziecka oświadczenia o odrzucenia spadku. W przypadku drogi sądowej oznacza to dalsze oczekiwanie na termin sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Jest to jednak mniejszy problem, gdyż zawsze można skorzystać z usług notariusza.

W sytuacji przekroczenia terminu sześciu miesięcy powstaje problem ze zrealizowaniem zamiaru odrzucenia spadku. Brak jest bowiem przepisów regulujących taką sytuację. W orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawia się teza, że w wyjątkowych okolicznościach sąd może rozważyć czy uchybienie terminu było zawinione. Niemniej nie jest przesądzone, że tak właśnie uzna, a nawet jeśli będzie miał na to ochotę to brak jednoznacznego sposobu na uznanie dokonania takiej czynności w terminie. I jest to problem, dzisiejszego zagadnienia. Nawet postępując zgodnie z prawem, można popaść w kłopoty.

W tym miejscu zawsze pojawia się wątpliwość: po co ktoś odrzuca spadek? Odrzucenie spadku zazwyczaj nie załatwia sprawy. Spadek wędruje dalej i straszy kolejnych spadkobierców. Chociaż to też może być celem samym w sobie… Nie mniej zdając sobie sprawę z istnienia dalszych spadkobierców należy rozważyć, czy przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie jest wystarczającym zabezpieczeniem. Wszak spadkobierca odpowiada wówczas jedynie do wartości czynnej spadku. Uwagi wymaga dotrzymanie terminu na złożenie takiego oświadczenia w przypadku osób o pełnej zdolności do czynności prawnych.

adw. Kamil Skwiot