Nowe przepisy w samorządach! Mieszkańcy z większą kontrolą organów publicznych.

Od początku tej kadencji samorządy zaczną obowiązywać nowe rozwiązania wprowadzone ustawą o zwiększeniu udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania organów publicznych, która weszła w życie 31 stycznia 2018 r.

Wprowadzone przepisy w kilku miejscach w sposób dość istotny zmieniają samorządowy ustrój. Poniżej krótki przewodnik po wprowadzonych zmianach.

Dłuższa kadencja
Nowelizacja wydłużyła kadencję organów samorządu terytorialnego z czterech do pięciu lat.

Budżet obywatelski
W gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe; jego wysokość wynosi co najmniej 0,5 proc. wydatków gminy zawartych w ostatnim sprawozdaniu z wykonania budżetu.
Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego. Wymagana liczba podpisów mieszkańców popierających projekt budżetu obywatelskiego nie może być większa niż 0,1 proc. mieszkańców danego terenu.

Obowiązek transmisji
Obrady mają być transmitowane i utrwalane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, a nagrania udostępniane na stronach internetowych jst.

Wykazy głosowań – publiczne
Głosowania na sesjach rad oraz sejmików mają odbywać się za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych. Jeśli będzie to niemożliwe z przyczyn technicznych, należy przeprowadzić głosowanie imiennie. Wykazy głosowań należy niezwłocznie upublicznić.

Komisja skarg i wniosków
Rada gminy rozpatruje skargi na działania wójta i gminnych jednostek organizacyjnych, przyjmuje też wnioski oraz petycje składane przez obywateli. W tym celu powołuje komisję skarg, wniosków i petycji.

Minimalna liczebność klubów radnych
Radni mogą tworzyć kluby radnych, które muszą składać się z co najmniej trzech radnych. Zasady działania klubów radnych określa statut gminy, powiatu lub województwa.

Projekt uchwały – na sesję
Obowiązkowe jest wprowadzenie do porządku obrad rady projektu uchwały zgłoszonej przez przewodniczącego klubu radnych. Projekt będzie musiał być złożony co najmniej siedem dni przed rozpoczęciem sesji. W tym trybie będzie można zgłosić nie więcej niż jeden projekt uchwały na każdą sesję.

Przewodniczący rady zwierzchnikiem
Przewodniczący organu stanowiącego będzie miał prawo wydawania poleceń służbowych pracownikom urzędu jednostki samorządowej, wykonującym zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy; tym samym będzie miał możliwość wykonywania wobec nich uprawnień zwierzchnika służbowego.

Uprawnienia kontrolne radnych
Nowelizacja przyznała radnym uprawnienia kontrolne analogiczne do uprawnień parlamentarzystów. Będą mieli prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz prawo wstępu do pomieszczeń instytucji samorządowych, w tym spółek handlowych z udziałem samorządowych osób prawnych.

Ustawowe umocowanie interpelacji i zapytań radnych
W sprawach dotyczących danego samorządu właściwi radni będą mogli kierować interpelacje i zapytania odpowiednio do wójta, starosty, marszałka województwa. Na odpowiedź na piśmie będzie 14 dni.

Bez wójta w zarządzie
Ustawa rozszerzyła o wójta krąg podmiotów, które nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby.

Coroczna debata o stanie samorządu
Organy wykonawcze zobowiązane zostały do przedstawiania radzie/sejmikowi do 31 maja każdego roku corocznego raportu o stanie danej jednostki samorządowej. Raport ten rozpatrywany będzie podczas sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium organowi wykonawczemu.

Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców
Mieszkańcy gminy, powiatu i województwa zyskują prawo inicjatywy uchwałodawczej. Do tej pory takie prawo fakultatywnie mogło być przewidziane w statucie danej jednostki samorządowej. Grupa mieszkańców występująca z inicjatywą musi liczyć: w gminie do 5 tys. mieszkańców – co najmniej 100 osób, w gminie do 20 tys. mieszkańców – co najmniej 200, a w gminach większych – co najmniej 300 osób.

Oświadczenie o poparciu zarządu województwa
Niezwłocznie po utworzeniu klubu radnych i wyborze zarządu województwa, klub będzie przekazywał przewodniczącemu sejmiku oświadczenie o udzieleniu albo odmowie udzielenia poparcia zarządowi województwa. Informacje te będą podawane do publicznej wiadomości.

Przewodniczący komisji rewizyjnej – z opozycji
Na szczeblu województwa przewodniczącym komisji rewizyjnej będzie radny największego klubu radnych, który złożył oświadczenie o odmowie udzielenia poparcia zarządowi województwa.