Dziedziczenie Testamentowe

Testament jest jedyną przewidzianą prawem formą rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Może go sporządzić osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba chora umysłowo lub umysłowo niedorozwinięta również może testament sporządzić, co jednak może wywołać wątpliwości co do świadomego podjęcia decyzji i wyrażenia woli przez taką osobę. Testament może być sporządzony jedynie osobiście. Można go w każdej chwili odwołać, może to jednak również nastąpić jedynie osobiście. Kolejny testament odwołuje poprzednie tylko w takim zakresie, w jakim ich treści nie da się pogodzić.

estament jest nieważny jeżeli dotknięty jest wadą oświadczenia woli, czyli został sporządzony w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. błędu lub groźby).

                Testamenty dzieli się ze względu na formę i okoliczności ich sporządzenia na zwykłe i szczególne. Te pierwsze są zwykłymi testamentami, sporządzanymi w normalnych okolicznościach, w przeciwieństwie do drugich, które można sporządzać jedynie po zaistnieniu szczególnych okoliczności przewidzianych przez ustawodawcę.

                Testamenty zwykłe to własnoręczny, notarialny i alograficzny.  Testamenty szczególne to ustny, podróżny i wojskowy.

                Testament własnoręczny (art. 949 k.c.) powinien być w całości sporządzony pismem ręcznym przez spadkodawcę. Powinien być własnoręcznie podpisany i opatrzony datą, przy czym brak daty nie oznacza bezwzględnej nieważności testamentu. Może jednak powodować różne problemy przy ocenie jego ważności.

                Testament notarialny (art. 950 k.c.) jest sporządzany w formie aktu notarialnego przez notariusza.

                Testament allograficzny (art. 951 k.c.) może być sporządzony przez spadkodawcę w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Takie oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Ważnym jest, że osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego.

                Testament ustny ( art. 952 k.c.) może być sporządzony jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Wówczas spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny (art. 953 k.c.) można sporządzić podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament wojskowy (art. 954) a w zasadzie testamenty wojskowe zgodnie z delegacją ustawową określone są w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości (Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z dnia 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. Nr 7, poz. 38).

Gdyby spadkodawca nie zmarł przed upływem 6 miesięcy od daty sporządzenia testamentu szczególnego traci on moc od momentu ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie testamentu w takiej  formie. Bieg tego terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Warto pamiętać, że świadkiem testamentu nie może być osoba niewidoma, niema, głucha, nie potrafiąca czytać i pisać, a także nie władająca językiem w jakim sporządzono testament. Nie może być nim także osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za składanie fałszywych zeznań.

Niezachowanie formy testamentu przewidzianej przez przepisy powoduje jego nieważność. Oznacza to, że dziedziczenie nastąpi na mocy ustawy.

Niezmiernie istotne są przepisy dotyczące samej treści testamentu (art. 959 k.c. i następne).

                Testamentem można ustanowić spadkobiercą jedną lub kilka osób. Jednak testament może być sporządzony jedynie przez jedną osobę, co oznacza, że wspólne testamenty, np. małżonków są niedopuszczalne.

                Testament nie powinien zawierać warunków ani terminów powołania spadkobiercy. Gdy takie znajdą się w testamencie uważa się je za niebyłe. Jednak jeśli z okoliczności wynika, że bez takich elementów spadkobiercy by nie powołano, to takie powołanie jest nieważne.

                W testamencie możliwe jest powołanie do spadku osoby, która będzie dziedziczyć, gdy pierwszy wskazany spadkobierca nie będzie mógł lub nie będzie chciał dziedziczyć.

                Gdy spadkodawca w testamencie zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i pozostawienia go innej osobie to tą inną osobę uważa się za powołaną do spadku dopiero gdy spadkobierca nie może lub nie chce być spadkobiercą. Przy czym gdy z okoliczności wynika, że bez takiego warunku spadkobierca nie zostałby powołany to powołanie jest nieważne.

                Gdyby któryś z powołanych w testamencie spadkobierców nie mógł lub nie chciał objąć spadku to przypadający mu udział dzieli się na pozostałych spadkobierców proporcjonalnie do przypadających im udziałów, chyba że co innego wynika z testamentu.

                Ważnym jest, że jeżeli powołany w testamencie spadkobierca nie może lub nie chce objąć spadku, to nałożone w testamencie na niego obowiązki (zapisy i polecenia) przechodzą na osobę, która objęłaby taki udział spadkowy z mocy ustawy.

                W testamencie możliwe jest zobowiązanie spadkobiercy – bez znaczenia czy ustawowego czy testamentowego – do określonego świadczenia majątkowego na rzecz wybranej osoby (zapis). Taką obdarowaną osobę również można zobowiązać do dalszego świadczenia majątkowego na rzecz innej oznaczonej osoby (dalszy zapis). Obowiązek obciążający kilku spadkobierców obciąża ich proporcjonalnie do wielkości dziedziczonego udziału. W odróżnieniu od powołania do spadku, zapis może być uczyniony z zastrzeżeniem terminu bądź warunku.

                Osoba na rzecz której ma nastąpić świadczenie może żądać jego wykonania.

                Roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się z upływem 5 lat od daty wymagalności zapisu.

                Na podstawie ustawy z dnia 18.03.2011 r. zmieniającej Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 85, poz. 458), która weszła w życie 23.10.2011 r. wprowadzono do polskiego porządku prawnego zapis windykacyjny.

                Jest to o tyle istotne, że dzięki tym przepisom możliwe jest w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego zapisanie określonego przedmiotu konkretnej osobie. Przed wejściem w życie tej nowelizacji nie było to możliwe.

                Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości,

2) zbywalne prawo majątkowe,

3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,

4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

                Zapis taki jest skuteczny z chwilą otwarcia spadku, z wyjątkiem sytuacji gdy przedmiot taki nie należy do spadku w dacie jego otwarcia lub spadkodawca obowiązany był do jego zbycia. To samo dotyczy ograniczonych praw rzeczowych z pkt 4.

                Zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nieistniejące, jednak jeśli z okoliczności wynika, że bez nich zapis nie byłby uczyniony zapis jest nieważny.

                Zapisobiercę windykacyjnego można obciążyć zapisem.

                Spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę lub zapisobiercę do określonego działania nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie), co oznacza, że żądać wykonania takiego polecenia będzie mógł inny spadkobierca lub wykonawca testamentu, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

                W Kodeksie cywilnym powołano również instytucję wykonawcy testamentu. Jest to najogólniej rzecz biorąc osoba zobowiązana przez spadkodawcę do pilnowania, aby jego woli stało się zadość. Wykonawca testamentu ma prawo do wynagrodzenia na zasadach właściwych dla zlecenia za wynagrodzeniem. Wynagrodzenie zarządcy obciąża spadek i zaliczane jest do długów spadkowych.

---